Ciąża to czas wielu zmian zachodzących w organizmie kobiety. W tym okresie nie tylko zmianie ulega zapotrzebowanie na energię czy podstawowe składniki budulcowe, jak białko ale także organizm wymaga większej podaży witamin, makro – i mikroelementów. W niektórych przypadkach zdarza się, iż nawet stosując urozmaiconą dietę kobieta ciężarna nie będzie w stanie pokryć wzmożonego zapotrzebowania na te składniki. Dlatego zalecane jest wprowadzenie do diety suplementów, które pomogą w walce z niedoborami, które aktualnie występują w organizmie. W tym miejscu należy zaznaczyć, że kobiety które planują ciąże powinny wcześniej zatroszczyć się o odpowiednią podaż mikro- , makroelementów oraz witamin dostarczanych z dietą. Ale czym tak naprawdę jest suplement diety? Suplement diety jest to środek spożywczy, który na celu ma uzupełnienie codziennej diety w deficytowe składniki, będący skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych i innych składników odżywczych. Należy pamiętać, że suplement nie jest lekiem, a jego funkcją jest wzbogacanie codziennej diety, a nie jej zastąpienie.
Spośród witamin, których suplementacja w czasie ciąży jest rekomendowana na pierwszej pozycji znajduje się kwas foliowy. Nie bez powodu zajmuje tak wysokie miejsce. Kwas foliowy odpowiedzialny jest za prawidłowy przebieg procesów krwiotwórczych oraz wchodzi w skład koenzymu biorącego udział w metabolizmie kwasów nukleinowych. Suplementacja zalecana jest już w okresie planowania ciąży, by zapobiec występowaniu wad cewy nerwowej, wad serca i układu moczowego u rozwijającego się płodu. Dostarczanie odpowiedniej ilości kwasu foliowego u kobiet w II i III trymestrze ciąży, zapobiega pojawieniu się niedokrwistości megaloblastycznej, która wiąże się z dłuższym czasem dojrzewania czerwonych krwinek w szpiku kostnym. Od 1997 r. suplementacja kwasu foliowego u kobiet w czasie ciąży jest rekomendowana przez Zespół Ekspertów Pierwotnej Profilaktyki Wady Cewy Nerwowej na poziomie 0,4 mg kwasu foliowego na dzień, powyżej 6 tygodnia prekoncepcyjnego i aż do końca I trymestru. W niektórych przypadkach takich jak: stwierdzenie niedokrwistości megaloblastycznej, u kobiet przyjmujących leki przeciwpadaczkowe, otyłych, zaleca się stosowanie wyższej dawki kwasu foliowego około 5mg/dobę. Witaminy z grupy B (B6, B7, B12)oraz witamina C przyczyniają się do sprawniejszego wchłaniania kwasu foliowego.
Witamina D, nazywana często również witaminą słońca spełnia w organizmie ważne funkcje. Wspiera ona regulację wapnia i fosforu przyczyniając się do lepszego ich wchłaniania, pozwala utrzymać gęstość kośćca na odpowiednim poziomie oraz jest wsparciem dla układu odpornościowego. Źródłem tejże witaminy mogą być produkty spożywcze takie jak: tłuste ryby, jaja, mleko oraz tłuste sery oraz synteza skórna pod wpływem promieniowania słonecznego. Produkcja podskórna witaminy D, zważywszy na położenie geograficzne, w Polsce możliwa jest w okresie od kwietnia do końca września. Skutki niedoboru witaminy D mogą powodować powstawanie osteopenii, a następstwie osteoporozy. Niedostateczna podaż witaminy D zaburza prawidłowy rozwój układu kostnego u płodu oraz powoduje straty wapnia u kobiety ciężarnej.
Błony lipidowe komórek układu nerwowego głównie budowane są przez wielonienasycone kwasy tłuszczowe. WNKT biorą udział w neurotransmisji sygnałów w nerwach obwodowych i siatkówce oka, odpowiedzialne są za regulację stężenia poziomu frakcji LDL cholesterolu w organizmie i trójglicerydów, co przyczynia się do obniżonego ryzyka wystąpienia w przyszłości chorób układu krążenia tj. miażdżycy czy nadciśnienia tętniczego. Najważniejszym dla kobiet w czasie ciąży i laktacji kwasem jest dokozaheksaenowy w skrócie DHA. Naturalnym źródłem tegoż kwasu są: tłuste ryby morskie, owoce morza, a także algi morskie. Suplementacja tego składnika przyczynia się do wydłużenia czasu trwania ciąży, zwiększonej masy ciała u noworodków oraz prawidłowy rozwój psychomotoryczny dziecka czy też prawidłowej ostrości widzenia. Zaleca się suplementacje dzienną na poziomie 600 mg od 20 tygodnia ciąży oraz w okresie laktacji.
Wiele kobiet w czasie ciąży boryka się z niedoborem żelaza. Za niedostateczną ilość tego składnika w organizmie odpowiadać może wiele czynników np. źródło dostarczanego składnika, zapas w organizmie, zmiany zachodzące w organizmie (zmiany w układnie krwiotwórczym związane ze wzrostem objętości osocza oraz wzrostem masy erytrocytów). Zastosowanie suplementacji żelaza w czasie ciąży wpływa na ograniczenie występowania przedwczesnych porodów czy też urodzenia dziecka z niską masa urodzeniową. Kobiety stosujące dietę wegańską lub wegetariańską, u których zdiagnozowano zaburzenia wchłaniania oraz obficie miesiączkujące, ciężarne oraz podczas karmienia piersią są narażone na wystąpienie niedokrwistości z niedoboru żelaza. W produktach żywnościowych żelazo występuje w dwóch formach hemowej i niehemowej. Produkty pochodzenia zwierzęcego zawierają w swym składzie żelazo hemowe, o wysokiej przyswajalności dla organizmu. W produktach roślinnych znajduje się żelazo w postaci niehemowej, którego dostępność jest znacznie niższa od ww. i mieści się na poziomie około 5%. Czynnikiem wpływającym na zwiększenie przyswajalności żelaza jest obecność kwasu askorbinowego w diecie. Natomiast wśród czynnik hamujących wchłanianie tego pierwiastka są produkty bogate w fityniany np. rośliny strączkowe, taniny – występujące w herbacie kawie jak również błonnik pokarmowy. Zapotrzebowanie u kobiet w czasie ciąży na żelazo wynosi 27 mg na dzień.
Zważywszy na położenie geograficzne w jakim położona jest Polska, w diecie kobiety ciężarnej nie powinno zabraknąć odpowiedniej ilości jodu. Jest on odpowiedzialny za prawidłowe funkcjonowanie tarczycy. W sytuacji gdy podaż jodu w diecie jest niedostateczna skutkować to może powstaniem wola endemicznego u kobiety ciężarnej, a także niedorozwojem umysłowym dziecka. Niedostateczna podaż jodu skutkować może uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego, niedosłuchem, a nawet głuchotą u noworodka. Już w pierwszym trymestrze ciąży obserwujemy wzrost zapotrzebowania na ten składnik mineralny do około 200mg na dzień.
Podstawą prawidłowego odżywiania kobiet w czasie ciąży powinna być urozmaicona dobrze zbilansowana dieta, która zawierać będzie wszystkie niezbędnie składniki odżywcze do rozwoju płodu i funkcjonowania organizmu przyszłej mamy. Zważywszy na fakt, iż w okresie ciąży zapotrzebowanie kobiety na niektóre witaminy i składniki mineralne jest wyższe, trudno je pokryć w stu procentach z stosowaną dietą. Dlatego zaleca się suplementację, która jest uzupełnieniem dziennego jadłospisu w składniki deficytowe. Najważniejszym suplementem w czasie ciąży jak również przed ciążą jest kwas foliowy w dawce nie mniejszej niż 0,4 mg/dzień. Warto także wzbogacić dietę w produkty będące jego źródłem: brokuły, sałata, kapusta. Pozostałymi suplementami w okresie ciąży są witamina D, żelazo, DHA oraz jod. Wszystkie te składniki wpływają na prawidłowy rozwój płodu oraz zdrowie kobiety. Należy jednak pamiętać aby każda suplementacja była wprowadzana przez lekarza prowadzącego, a dawka była indywidualnie przystosowana do potrzeb organizmu. Niedobór jak i nadmiar witamin czy składników mineralnych niesie ze sobą pewne niebezpieczeństwo.
Bibliografia:
- Cieślik E., Kościej A. (2012): Kwas foliowy – występowanie i znaczenie. Probl Hig Epidemiol 93 (1), 1-7.
- Dębski R., i in. (2014): Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w sprawie profilaktyki niedoboru żelaza oraz niedokrwistości z niedoboru żelaza niską dawką żelaza hemowego u kobiet – stan wiedzy na 2013 rok. Ginekol Pol. (1), 85, 74-78.
- Jarosz M. (pod red.) (2017): Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia.
- Karowicz-Bilińska A. i in. (2014): Rekomendacja Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących. Ginekol Pol. (5), 85, 395-399.
- Miturski A. i in. (2013): Suplementacja żelaza u kobiet w ciąży. Lek w Polsce. (8), 23, 42-46.
- Świątkowska D.(2013): Poradnik Żywienia Kobiet w ciąży. Wydawnictwo Instytut Matki i Dziecka. 22-66.
Autorka: Dominika Rękoś
