W dzisiejszych czasach coraz więcej ludzi zgłasza problemy związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu pokarmowego. Występujące dolegliwości tj. bóle brzucha, biegunki, wzdęcia, nudności oraz zgaga są efektem nadwrażliwości pokarmowej. Tym pojęciem określane są niepożądane reakcje organizmu na składniki dostarczane wraz z pożywieniem. Wśród nich wyróżniamy alergie pokarmowe, które są ściśle związane z układem immunologicznym. Mechanizm ich powstawania opiera się na wytwarzaniu przez organizm przeciwciał (IgE), które mają unieszkodliwić i usunąć obecne w przewodzie pokarmowym alergeny. Działanie przeciwciał powoduje uwalnianie substancji chemicznych, a także histaminy, która wywołuje objawy alergii. Do najbardziej uczulających produktów spożywczych zaliczamy: mleko, soje, orzechy, jabłka, marchew.

Niepożądane reakcje organizmu mogą być również powodowane przez nietolerancje pokarmowe, które nie są związane z układem odpornościowym. Zaliczamy do nich nietolerancje enzymatyczne, które charakteryzują się brakiem lub nieprawidłowym funkcjonowaniem enzymów. Wśród nich wyróżniamy nietolerancje wrodzoną lub nabytą np. poprzez stosowanie antybiotyków, które uszkadzają ścianę jelita cienkiego co prowadzi do nieprawidłowej pracy enzymów i homeostazy jelit. Nietolerancja farmakologiczna opiera się na występowaniu dolegliwości wywołanych przez substancje chemiczne lub farmakologiczne dostarczone wraz z pożywieniem. Przykładem jest występująca w serach pleśniowych tyramina, a także zawarta w kawie kofeina. Nieprawidłowe reakcje organizmu wywołane  obecnością konserwantów, przeciwutleniaczy i barwników określa się jako nietolerancje idiopatyczne.

Do najczęściej występujących nietolerancji pokarmowych zaliczamy chorobę trzewną zwaną również jako celiakia. Wśród czynników genetycznych, które warunkują rozwój tej choroby wyróżniamy obecność antygenów HLA-DQ2 i HLA-DQ2. Do przyczyn powstawania cielaki zaliczamy również brak enzymu jelitowego rozkładającego gluten, który stanowi kompleks białek  gliadyny i gluteiny. Magazynowany jest w ziarnach zbóż tj. pszenica, żyto, jęczmień, owies. Niestrawione białko roślinne powoduje zanik kosmków jelitowych co w konsekwencji prowadzi do uszkodzenia ściany jelita cienkiego. Zaburzenie homeostazy powoduje wystąpienie biegunek, bóle brzucha, wzdęcia. Mogą temu towarzyszyć problemy z koncentracją, uczucie zmęczenia, rozdrażnienie, a także ogólne osłabienie.

U osób nietolerujących gluten mogą występować niedobory żywieniowe wynikające z zaburzenia wchłaniania składników odżywczych np. białek, tłuszczy, witaminy A, D, E i K oraz z grupy B. Nieleczona celiakia może prowadzić do powikłań m.in. problemów z płodnością, osteoporozy, demencji  a także anemii wynikającej z niskiego poziomu żelaza. Osoby z celiakią są bardziej podatne na choroby takie jak:
– choroba Duhringa związana z dolegliwościami skórnymi
– choroba Adisona opierająca się zaburzeniach układu hormonalnego
– cukrzyca typu I
– autoimmunologiczne zapalenie tarczycy
– astma
– choroby trzustki
– depresja

Aby odpowiednio zdiagnozować celiakię należy przeprowadzić biopsję jelita cienkiego, w której pobiera się odcinki dwunastnicy i poddaje ocenie histopatologicznej. Wykonuje się również endoskopię, która polega na makroskopowej ocenie defektów i stanów zapalnych jelita. W stawianiu diagnozy wykorzystuje się badania laboratoryjne krwi. W surowicy oznaczane są przeciwciała: przeciwgliadynowe (AGA) w klasie IgA i IgG, przeciw endomysium (EMA) w klasie IgA i IgG i przeciwko transglutaminazie tkankowej TTG w klasie IgA. Niepokojące może być niskie stężenie hemoglobiny, erytrocytów, leukocytów oraz niski poziom żelaza, potasu, magnezu, kwasu foliowego i witaminy B12. Ważne jest przeprowadzenie wywiadu pod kątem innych chorób towarzyszących, a  także występowania podobnych objawów w wieku dziecięcym.
W leczeniu choroby trzewnej kluczową rolę odgrywa dieta. Opiera się ona na eliminowaniu produktów pszennych, żytnich, jęczmiennych i owsianych.  Niedozwolone jest stosowanie mąk, kasz oraz płatków wyprodukowanych z tych zbóż. Osoba chorująca na celiakię nie powinna spożywać mięsa w panierce, ostrych przypraw, pić kawy rozpuszczalnej i zbożowej, a także napojów alkoholowych na bazie zbóż. Posiłki na diecie bezglutenowej powinny być łatwostrawne i odpowiednio zbilansowane. Ważne jest, aby wybierać produkty zawierające pełnowartościowe białko, dostarczać kwasy tłuszczowe pochodzące z tłuszczy roślinnych np. oliwy z oliwek. Należy zachować odpowiednią podaż witamin A, D, E, K i z grupy B, a także składników mineralnych, np. żelazo, wapń, selen, cynk. Zaleca się komponowanie jadłospisów z duża ilością warzyw i owoców. Duże znaczenie ma higiena i sposób przygotowania posiłku. Nie powinno stosować się smażenia i pieczenia z duża ilością tłuszczu. Przestrzeganie diety pozwala zniwelować występujące objawy, a także poprawić stan układu pokarmowego, a w szczególności jelita cienkiego. 

Tabela 1. 

Produkty dozwolone i zabronione na diecie bezglutenowej. 

Źródło: „Nietolerancja glutenu problemem zdrowotnym XXI wieku” Journal of Clinical Healthcare 1(2015)

BIBLIOGRAFIA:

1) Swora E., STANKOWIAK-KULPA H., Mazur M.: Dieta bezglutenowa w chorobie trzewnej. Nowiny Lekarskie 2009, 78, 5–6, 324–329.

2) Darewicz M., Dziuba J.: Dietozależny charakter enteropatii pokarmowych na przykładzie celiakii. ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2007, 1 (50), 5 – 15.

3) Satora D. Bochen K., Prystupa A., Pietraszek-Mamcarz J., Mosiewicz J., Schabowski J.: Celiakia – choroba nie tylko dziecięca. Family Medicine & Primary Care Review 2011, 13, 1: 90–94. 

4) Grzymisławski M., Stankowiak-Kulpa H., Włochal M.: Celiakia . standardy diagnostyczne

i terapeutyczne 2010 roku. Forum Zaburzeñ Metabolicznych 2010, tom 1, nr 1, 12.21.

5) Bierła J. Trojanowska I., Konopka E., Czarnowska E., Sowińska A., Cukrowska B.: Diagnostyka celiakii i badania przesiewowe w grupach ryzyka. Diagn Lab 2016; 52(3): 205-210.

6) Michalczuk M., Sybilski A.: Nietolerancje pokarmowe. Pediatr Med Rodz 2010, 6 (3), p. 189-193.

Autorka: Agnieszka Kordeczka