Pomimo szeroko rozwiniętej medycyny oraz coraz większej liczby specjalistów i sprzętów lekarskich, XXI wiek jest wiekiem, w którym bardzo często słyszy się informacje na temat globalnych i wszechobecnych problemach zdrowotnych, których najczęstszą przyczyną jest źle dobrana dieta oraz brak aktywności fizycznej. Według badań statystycznych GUS, głównymi przyczynami śmiertelności w Polsce są choroby układu krążenia oraz nowotwory – schorzenia te są przyczyną ponad 70% wszystkich zgonów. Dla porównania – na kolejnym miejscu znajdują się urazy i zatrucia, gdzie procent zgonów wynosi zaledwie 6 [1].

Najczęstszym i najbardziej niebezpiecznym podłożem chorób układu krążenia jest miażdżyca naczyń tętniczych. Miażdżyca może prowadzić do chorób sercowo-naczyniowych (ChSN), do których zaliczają się: choroba wieńcowa, udar mózgu oraz miażdżyca tętnic obwodowych. Przyczyn powstawania blaszki miażdżycowej  może być wiele, jednak do najczęstszych zalicza się [2]:

• Palenie papierosów,
• Nadciśnienie tętnicze,
• Zaburzenia lipidowe,
• Cukrzyca,
• Nadwaga,
• Złe nawyki żywieniowe,
• Stres.

Bardzo ważnym elementem w diecie człowieka jest odpowiednia ilość oraz rodzaj przyjmowanego z pożywieniem tłuszczu. W pożywieniu osób, których dieta zawiera produkty mięsne, występuje wiele nasyconych kwasów tłuszczowych pochodzących z tłuszczów zwierzęcych, które wywołują wzrost stężenia cholesterolu oraz triglicerydów. Spożycie produktów zawierających duże ilości tych kwasów, skutkuje wysokim stężeniem cholesterolu, czego wynikiem jest większe ryzyko umieralności na chorobę niedokrwienną serca. Aby temu zapobiec, należy zmniejszyć spożycie takich źródeł produktów zwierzęcych, jak: masło, słonina, tłuste mięso, smalec, mleko z zawartością tłuszczu 3,2%, ciasta, tłuste sery, śmietana, margaryna. Szacuje się, iż zastąpienie w ciągu dnia dwóch szklanek mleka pełnotłustego na dwie szklanki mleka chudego, skutkuje obniżeniem ilości zawałów serca aż o dwa na dzień wśród ludności w wieku poniżej 70 lat ( jest to zmniejszenie konsumpcji tłuszczu mlecznego o 14 g w ciągu dnia) [3].

 Kolejnymi produktami, których w codziennej diecie powinno być jak najmniej, są między innymi produkty spożywcze bogate w sód – specjaliści z Instytutu Żywności i Żywienia od długiego czasu próbują zobrazować Polakom, iż nadmiar soli w diecie działa negatywnie, a spożywanie soli w ilości większej niż 5g dziennie może prowadzić do chorób serca, nadciśnienia tętniczego oraz nawet do udaru mózgu (wzrost ryzyka o 23%) [4]. Kolejnym  negatywnie działającym na organizm człowieka związkiem chemicznym jest cukier, który jest bezpośrednią przyczyną otyłości, która z kolei łączy się ze zwiększeniem wśród ludności nadciśnienia, dyslipidemii, cukrzycy typu 2 oraz zespołu metabolicznego [6].  

Zmniejszenie ryzyka występowania chorób układu krążenia wiąże się ze zmianą prowadzenia dotychczasowej, często niezdrowej diety. W profilaktyce chorób ChSN ważne jest, aby wprowadzać do diety ryby, które zawierają dużo zdrowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 – działają one antyarytmicznie, hipotensyjnie (przeciwnadciśnieniowo) oraz przeciwzapalnie. Według najnowszych ustaleń, ocenia się, iż spożycie od 40 do 60 g ryb w ciągu dnia, zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia prawie o 50%. Równie ważne jest większe spożycie kwasów wielonienasyconych oraz jednonienasyconych, które znajdują się w oleju rzepakowym oraz oliwie z oliwek [3].

Według badań, witaminy antyoksydacyjne oraz substancje, które posiadają cechy przeciwutleniające, są w pewnym stopniu w stanie zahamować wzrost zmian miażdżycowych. Dieta zawierająca dużą ilość warzyw oraz owoców dostarcza organizmowi wiele wspomnianych powyżej witamin oraz substancji. Produkty te posiadają błonnik i różne mikroelementy, które uznawane są za „źródło zdrowia”. Bogatym źródłem antyoksydantów są: cebula, kapusta włoska, pomidory, fasola, winogrona, brokuły, herbata oraz czerwone wino [3].

Homocysteina, podobnie jak cholesterol, działa negatywnie na organizm człowieka, skutkując zwiększeniem ryzyka chorób układu krążenia. Aby temu zapobiec, należy przyjmować odpowiednie ilości kwasu foliowego oraz witaminy B6 i B12. Związki te znaleźć można między innymi w takich produktach jak: ryby, kiełki pszenicy, orzechy włoskie, brązowy ryż, szpinak, banany, awokado, jaja, zielone i liściaste warzywa, otręby. Dzienne spożycie kwasu foliowego, czyli witaminy B9, powinno wynosić 400pg [3].

Zwiększenie ilości konsumpcji orzechów w diecie człowieka, prowadzi do zmniejszenia poziomu negatywnie działającego na organizm cholesterolu oraz triglicerydów. Szczególnie ważne jest, aby w diecie osób cierpiących na choroby układu krążenia, znalazły się orzechy włoskie, które są najbogatsze w tłuszcz omega-3. Według standardów postępowania dietetycznego w diecie pacjentów kardiologii z roku 2016, powinno uwzględnić się konsumpcje orzechów niesolonych w ilości 30 g dziennie [3].

Aby obniżyć ryzyko chorób układu krążenia, bardzo ważne jest, żeby wprowadzić do diety produkty owsiane, gdyż dzięki obecności w owsie beta-glukanów, fitosteroli oraz tokoferoli, dochodzi do zmniejszenia przyswajania cholesterolu z jelit oraz zmniejszenia jego syntezy. Częstsze spożywanie płatków owsianych na śniadanie, prowadzi do polepszenia funkcjonowania organizmu, a połączenie ich z ulubionymi owocami oraz zdrowymi dodatkami może być bardzo pożywnym oraz smacznym pomysłem na danie [5].

Prawidłowo ułożona dieta powinna zawierać odpowiednie ilości białka, zarówno zwierzęcego jak i roślinnego. Ważne jest natomiast, aby ze względu na dużą ilość metioniny, ograniczyć konsumpcję białka zwierzęcego, gdyż jest ono źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych. Zaleca się spożycie większej ilości białka roślinnego, który zawarty jest w takich produktach jak groch, fasola lub soja. Bardzo ważne jest również, aby w diecie znajdowało się dużo produktów bogatych w błonnik, który działa pozytywnie na takie choroby jak: cukrzyca, otyłość oraz miażdżyca. Dieta wysokobłonnikowa bogata jest w składniki [5]:

• Pełne ziarna zbóż,
• Kasza gryczana/jęczmienna,
• Pieczywo ciemne (razowe, pełnoziarniste),
• Płatki zbożowe,
• Owoce,
• Suszone owoce: morele, śliwki, rodzynki,
• Warzywa,
• Nasiona roślin strączkowych,
• Orzechy.

Dieta wysokobłonnikowa, zwana inaczej „dietą bogatoresztkową”, dostarcza organizmowi małe ilości cholesterolu oraz nasyconych kwasów tłuszczowych, natomiast bogata jest w nienasycone kwasy tłuszczowe, składniki mineralne oraz witaminy [3].

W obecnych czasach, dieta współczesnego człowieka zawiera duże ilości produktów o zwiększonej zawartości tłuszczów, fruktozy oraz soli. Występuje również duży niedobór witamin,  ryb, owoców, warzyw, produktów wysokobłonnikowych. Wynikiem tego jest zwiększone ryzyko występowania chorób układu krążenia, czego skutkiem jest wzrost śmiertelności ludności w wieku poniżej 65 roku życia. Aby to zmienić, należy wprowadzić do codziennego życia zdrowe nawyki, takie jak zwiększona aktywność fizyczna oraz odpowiednio zbilansowana dieta. Należy również pamiętać, że żadna terapia oraz suplementacja nie jest w stanie zastąpić racjonalnego stylu życia [4]. 

[1] Cierniak-Piotrowska M., Marciniak G., Stańczak J., Statystyka zgonów i umieralności z powodu chorób układu krążenia, Główny Urząd Statystyczny, 2015

[2] Reddy S., Katan M., Diet, nutrition and the prevention of hypertension and cardiovascular diseases, 2004

[3] Nowicka G., Żywienie a prewencja chorób układu, Studia Ecologiae et Bioethicae 1, 2003, s. 103-114

[4] Knyszewski K., Czapiewska M., Kaźmierczak K., Lebiedzińska A., Wpływ stylu życia współczesnego człowieka na rozwój chorób układu krążenia, Gdańsk 2016

[5] Różańska M., Super żywność czyli superfoods po polsku, Wydawnictwo M, Kraków 2017

[6] Kłosiewicz-Latoszek L., Cybulska B., Cukier a ryzyko otyłości, cukrzycy i chorób sercowo-naczyniowych, Warszawa 2011

Autorka: Natalia Radziszewska