Przewód pokarmowy to znacznie więcej niż system przetwarzania żywności. Jelito odgrywa ważną rolę w interakcji między dietą a odpornością. Jest to największy obszar kontaktu ze środowiskiem, większy niż skóra lub układ oddechowy. Wymagania żywieniowe organizmu są znaczące i także wtedy jelito odgrywa główną rolę. Słabo funkcjonujące jelita mogą nie tylko być uciążliwe, ale mogą również mieć poważny wpływ na funkcje fizjologiczne.

Typowe zaburzenia układu pokarmowego obejmują zespół jelita drażliwego (IBS), celiakia, refluks, zaparcia, wzdęcia i choroba Leśniowskiego-Crohna, często takie problemy mają nieznane pochodzenie i są odporne na leczenie. 

Jednak przyczynę w wielu przypadkach można poprawić, a nawet rozwiązać poprzez modyfikację diety. Wiadomo, że ziarna zawierające gluten powodują otwarcie przestrzeni między komórkami jelitowymi. Kiedy to nastąpi, naturalna bariera jelitowa dla niestrawionej żywności, a także toksyn i drobnoustrojów jelitowych jest zagrożona co jest określane jako „nieszczelne jelita”. Ponadto, białe krwinki mogą wchodzić w reakcje z treściami jelitowymi, co może prowadzić do miejscowego stanu zapalnego, obrzęku lub podrażnień jelit. Stan ten zwykle ustępuje po wyeliminowaniu czynników żywieniowych z diety.

Każdy z nas w swoim życiu miewał bóle brzucha czy problemy z nim związane. Czasem jest to na tyle rzadkie i łagodne, że po kilku godzinach przechodzi i zapominamy o tym, ale co jeśli jest to nieustanny ból, powtarzający się za każdym razem kiedy spożyjemy posiłek? Czy mamy zacząć się martwić?

Zespół jelita drażliwego (IBS) – nerwica jelit

IBS to wieloczynnikowe, funkcjonalne zaburzenie żołądkowo-jelitowe charakteryzujące się złożoną patofizjologią i niespecyficznymi objawami. Jest to jedno z najczęstszych zaburzeń jelitowych związanych z bólem brzucha, skurczami lub wzdęciami, biegunką lub zaparciem. IBS jest stanem przewlekłym, który charakteryzuje się zmiennym i przerywanym nasileniem objawów. Większość objawów u ludzi jest wystarczająco łagodna, że bagatelizują ten problem. Jednak niektóre osoby mogą mieć poważne objawy, zwłaszcza takie jak skurcze brzucha, wzdęcia, zgagę i biegunkę w połączeniu z innymi objawami, w tym migreną lub zespołem przewlekłego zmęczenia. Nie ma jednej diety ani leku, który działa dla każdego z IBS, ale jest wiele rzeczy, które mogą pomóc, jeśli to zdiagnozowano. Ogólne wskazówki dotyczące łagodzenia objawów IBS to: przygotowanie posiłków przy użyciu świeżych składników, unikania rzeczy, które wywołują IBS. Bardzo ważna jest również dieta. Można wyodrębnić kilka rodzai diet. Dieta bogata w błonnik, gdzie przeciętny dorosły człowiek powinien spożywać od 20 do 35 gramów błonnika dziennie. Następnie przeciwieństwem jest dieta o niskiej zawartości błonnika. Podczas gdy błonnik może pomóc niektórym osobom z IBS, zwiększone spożycie błonnika może pogorszyć objawy, jeśli często występują gazy i biegunka. Zanim całkowicie wyeliminuje się błonnik ze swojej diety, należy skoncentrować się na źródłach rozpuszczalnego błonnika znajdującego się w produktach spożywczych, takich jak jabłka, jagody, marchew i płatki owsiane. Rozpuszczalny błonnik rozpuszcza się w wodzie zamiast dodawać dodatkową masę związaną z nierozpuszczalnym błonnikiem. Powszechne źródła nierozpuszczalnego błonnika obejmują pełne ziarna, orzechy, pomidory, rodzynki, brokuły i kapustę. Kolejny rodzaj diety to dieta bezglutenowa. Gluten to białko występujące w produktach zbożowych, takich jak chleb i makaron. Białko może uszkodzić jelita u osób nietolerujących glutenu. Niektóre osoby z wrażliwością lub nietolerancją glutenu doświadczają również IBS. W takich przypadkach dieta bezglutenowa może zmniejszyć objawy. Należy wyeliminować z diety jęczmień, żyto i pszenicę, aby sprawdzić, czy problemy żołądkowo-jelitowe się poprawiają. Można znaleźć bezglutenowe wersje produktów w sklepach ze zdrową żywnością i wielu sklepach spożywczych. Ostatnia rekomendowana dieta przy IBS to dieta o niskiej zawartości tłuszczu. Przewlekłe spożywanie wysokotłuszczowej żywności jest znanym czynnikiem przyczyniającym się do wielu problemów zdrowotnych, takich jak otyłość. Jednak może to być szczególnie trudne dla osób z IBS poprzez nasilenie objawów. Pokarmy o dużej zawartości tłuszczu są zazwyczaj ubogie w błonnik, co może być problematyczne dla zaparć związanych z IBS. Rozpoczęcie diety niskotłuszczowej jest dobre dla serca i może poprawić nieprzyjemne objawy jelitowe. Zamiast jeść smażone potrawy i tłuszcze zwierzęce, należy skupić się na chudych mięsach, owocach, warzywach, zbożach i niskotłuszczowych produktach mlecznych.

Celiakia

Celiakia leży u podstaw drogi aktywacji immunologicznej – celiakii, choroby autoimmunologicznej, w której układ odpornościowy atakuje własną tkankę – w tym przypadku kosmki jelitowe – jest reakcją specyficznego układu odpornościowego. Ludzie dotknięci celiakią mogą musieć trwale wyeliminować ziarna zawierające gluten (np. pszenicę, żyto, jęczmień, orkisz itp.), W przeciwnym razie dojdzie do poważnego uszkodzenia wyściółki jelitowej i niedożywienia. Należy zauważyć, że setki przygotowanych produktów spożywczych, zup, sosów, przekąsek itp. mogą zawierać gluten. Oczywiście we wszystkich przypadkach, w których unika się głównych grup żywności, rozsądne jest zaangażowanie wykwalifikowanych specjalistów.

Niespecyficzna odpowiedź immunologiczna obserwowana w nadwrażliwości na gluten może objawiać się w przewodzie żołądkowo-jelitowym, ale także przez skórę, przyrost masy ciała, cukrzycę, ból głowy, ból stawów, objawy oddechowe i inne.

Choroba refluksowa przełyku

Choroba refluksowa przełyku (ang. gastroesophageal reflux disease) to bolesne uczucie pieczenia w klatce piersiowej lub gardle, poprzez cofanie się kwaśnej treści żołądkowej do przełyku. Wiele osób od czasu do czasu doświadcza kwaśnego refluksu. Najczęstszymi przyczynami refluksu jest otyłość, ciąża, palenie lub regularne narażenie na bierne palenie, spożycie alkoholu, jedzenie obfitych posiłków, jedzenie późno w nocy lub tuż przed snem, spożywanie wysokotłuszczowych lub smażonych potraw, kwaśne napoje, takie jak sok owocowy. Leczenie zgagi jest ważne, ponieważ z czasem refluks może uszkodzić przełyk. GERD to zaburzenie trawienne, więc dieta może często wpływać na objawy choroby. Dokonywanie zmian w diecie i stylu życia może znacznie przyczynić się do leczenia wielu przypadków GERD. Niektóre pokarmy mogą aktywnie poprawiać objawy GERD. Obejmują one: np. białko ze źródeł o niskiej zawartości cholesterolu, takich jak łosoś, pstrąg, migdały, chudy drób, fasola i soczewica, pewne węglowodany występujące w owocach, warzywach, ziemniakach i niektórych pełnych ziarnach, pokarmy bogate w witaminę C, takie jak owoce i warzywa, owoce bogate w błonnik, magnez i potas, zwłaszcza jagody, jabłka, gruszki, awokado, melony, brzoskwinie i banany, zielone warzywa, takie jak brokuły, szpinak, jarmuż, szparagi i brukselka. Badania sugerują również, że żywność bogata w błonnik, szczególnie błonnik rozpuszczalny, może pomóc w zmniejszeniu objawów GERD.

Zaparcia

Zaparcie jest stanem układu trawiennego, w którym przez dłuższy czas występuje treść jelitowa w obrębie przewodu pokarmowego i trudno ją wydalić. Zaparcia zazwyczaj występują, ponieważ zbyt duża ilość wody jest wchłaniana z pożywienia. Im wolniej pokarm porusza się przez przewód pokarmowy, tym więcej wody zostaje wchłonięta i treść jelitowa ulega nadmiernemu zagęszczeniu, stolec zmniejsza swoją objętość, staje się twardy i zbity. Do przyczyn zaparć można zaliczyć brak aktywności fizycznej lub niektóre leki. Zaparcia załagodzić można przez zmianę stylu życia. Pokarmy bogate w błonnik, takie jak owoce, warzywa i produkty pełnoziarniste, są pożywne i zapobiegają zaparciom.

Wzdęcia

Wzdęcia są medycznym określeniem uwalniania gazu z układu trawiennego przez odbyt. Występuje, gdy gaz gromadzi się w układzie pokarmowym i jest to normalny proces. Gaz zbiera się na dwa główne sposoby. Połknięcie powietrza podczas jedzenia lub picia może spowodować gromadzenie się tlenu i azotu w przewodzie pokarmowym. Po drugie, podczas trawienia pokarmu zbierają się gazy trawienne, takie jak wodór, metan i dwutlenek węgla. Każda z tych metod może powodować wzdęcia. Wzdęcia są bardzo częste. Wszyscy gromadzimy gaz w naszym układzie pokarmowym. Twoje wybory dietetyczne mogą prowadzić do nadmiernego wzdęcia. Niektóre produkty zwiększające ilość gazu obejmują: fasola, kapusta, brokuły, rodzynki, soczewica, śliwki,

pokarmy o wysokiej zawartości fruktozy lub sorbitolu, takie jak soki owocowe. Przetrawienie tych pokarmów może zająć dużo czasu, co prowadzi do nieprzyjemnego zapachu związanego z wzdęciami. Ponadto wzdęcia powodują niektóre pokarmy, których organizm nie jest w stanie w pełni zaabsorbować. Oznacza to, że przechodzą z jelit do okrężnicy, nie będąc w pełni strawionym. Okrężnica zawiera dużą ilość bakterii, które następnie rozkładają żywność, uwalniając gazy, gdy to robią. Nagromadzenie tego gazu powoduje wzdęcia. Istnieje wiele sposobów leczenia wzdęć, w zależności od przyczyny problemu. Należy najpierw spojrzeć na swoją dietę. Jeśli zawiera dużą ilość węglowodanów, które są trudne do strawienia, spróbować zastąpić. Węglowodany, które są łatwiejsze do strawienia, takie jak ziemniaki, ryż i banany,  są dobrymi substytutami. Regularne jedzenie owsa (np. owsiankę), siemienia lnianego łagodzi objawy. Zachowanie dziennika żywności, pomoże zidentyfikować co jest przyczyną wzdęć. Po zidentyfikowaniu niektórych pokarmów, które powodują nadmierne wzdęcia, można nauczyć się ich unikać lub jeść mniej. Dobrą metodą jest również jedzenie około pięciu do sześciu małych posiłków dziennie zamiast trzech większych, aby wspomóc proces trawienia. 

Choroba Leśniewskiego- Crohna

Zapalenie spowodowane przez chorobę Leśniewskiego- Crohna często rozprzestrzenia się głęboko w warstwy zaatakowanej tkanki jelita. Choroba ta może być zarówno bolesna, jak i wyniszczająca, a czasami może prowadzić do zagrażających życiu powikłań. Chociaż nie jest znane lekarstwo na chorobę Leśniewskiego- Crohna, terapie mogą znacznie zmniejszyć jej oznaki i objawy, a nawet doprowadzić do długotrwałej remisji. Dzięki leczeniu wielu ludzi z chorobą Crohna jest w stanie dobrze funkcjonować. Najczęstsze obszary dotknięte chorobą Leśniowskiego-Crohna to ostatnia część jelita cienkiego i okrężnicy. Oznaki i objawy choroby Leśniowskiego-Crohna mogą wahać się od łagodnego do ciężkiego. Zazwyczaj rozwijają się stopniowo, ale czasami pojawiają się nagle, bez ostrzeżenia. Gdy choroba jest aktywna, objawy mogą obejmować: biegunkę, gorączkę, ból brzucha i skurcze, krew w stolcu, zmniejszony apetyt i utrata wagi.

Bibliografia:

1. Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej „Celiakia i dieta bezglutenowa- praktyczny poradnik” pod redakcją Grażyny Konińskiej, Anny Marczewskiej i Małgorzaty Źródlak, www.celiakia.pl Wydanie VIII Warszawa 2012
2. Carrocio A., Mansueto P., Levitt M.D. et al. Non celiac wheat sensitivity diagnosed by double-blind placebo- -controlled challenge exploring a new clinical entity.; Am J Gastroenterol 2012
3. Holmes GK; Coeliac disease and Type 1 diabetes mellitus – the case for screening.; Diabet Med. 2001 Mar;18(3)
4. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej, „Dieta w chorobie refluksowej” Szpital Uniwersytecki w Krakowie
5. Diana Wasiluk, Lucyna Ostrowska „Leczenie dietetyczne pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego” Zakład Dietetyki i Żywienia Klinicznego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, Borgis – Nowa Medycyna 3/2010, s. 89-95
6. K. Ścibor, L. Ostrowska-Nawarycz, Z. Kopański, I. Brukwicka, W. Uracz, Z. Maslyak, I. Sklyarov, „Nietolerancja glutenu problemem zdrowotnym XXI wieku”Journal of Clinical Healthcare 1(2015) Page 18-24 
7. Hauser CS. Zdrowy układ pokarmowy. Warszawa; Wyd. Mada, 2013.
8. https://www.medicalnewstoday.com/articles/322737.php
9. Maria Śmiechowska, Magdalena Cugowska „Rola żywności i żywienia w chorobie refluksowej” Akademia Morska w Gdyni, Katedra Towaroznawstwa i Zarządzania Jakością, BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLIV, 2011, 3, str. 298-304
10. https://www.medicalnewstoday.com/articles/322382.php
11.  Andrzej Hebzda, Dorota Szczeblowska, Dariusz Serwin, Stanisław Wojtuń, Zbigniew hebzda, Iwon Grys, „Choroba Leśniowskiego-Crohna – diagnostyka i leczenie”  Pediatr Med Rodz 2011, 7 (2), p . 98-103 

Autorka: Anna Jakubiak