Niedoczynność tarczycy to jedno z najczęściej diagnozowanych schorzeń endokrynologicznych naszych czasów. Jest zespołem objawów klinicznych wywołanych brakiem lub niedoborem tyroksyny T4, bądź rzadziej trijodotyroniny T3. Metabolizm zaczyna zwalniać z powodu zbyt małej produkcji hormonów tarczycy. Tarczyca to „centrum dowodzenia” metabolizmu, a hormony odpowiadają za regulacje i gospodarowanie różnymi „pomocnikami” tj. energią, witaminami, składnikami mineralnymi, jak i hormonami. Choroba ta występuje 5 razy częściej u dorosłych kobiet, a dotyczy około 1-6% populacji. 

Objawy

Jednym z najczęściej występujących objawów jest senność i zmęczenie, które nie mija nawet po odpowiedniej ilości snu. Chory o wiele szybciej opada z sił podczas wysiłku fizycznego. Bardzo często występuje szybki przyrost masy ciała , mimo niezmienionej diety z powodu spowolnionego metabolizmu, czy zaparcia. Nie można zapomnieć o częstym odczuwaniu zimna, czy bardzo wysuszonej skórze. Choroba ta może być też odpowiedzialna za spadek libido, utrudnione zajście w ciąże, czy częstsze poronienia. U kobiet występuje zwiększone wypadanie włosów, czy przerzedzenie brwi. U osób z chorą tarczycą zauważalne są symptomy chorób psychicznych tj. depresji, czy choroby dwubiegunowej. 

Diagnozowanie

Charakterystyczne dla niedoczynności tarczycy jest podwyższone stężenie TSH i obniżenie stężenia FT4. Początek choroby nie musi wiązać się z wystąpieniem jakichkolwiek objawów. Dlatego tak bardzo ważna jest regularność badań laboratoryjnych, gdyż to one mogą ujawnić pojawienie się niedoczynności tarczycy. Wskaźnik FT4 może utrzymywać prawidłowe stężenie, zaś TSH może przekroczyć normę- 0,45-4,5  mlU/l, a oznaczenie przeciwciał przeciwtarczycowych pomoże w identyfikacji zapalenie tarczycy typu Hashimoto. 

Leczenie

Najczęściej stosowaną terapią przez lekarzy jest zastosowanie preparatów  L-tyroksyny, której dawkę dostosowuje się według wskaźników laboratoryjnych i klinicznych danego pacjenta. Lewotyroksyna wchłaniana jest z przewodu pokarmowego w 80%, lecz proces ten może zostać zakłócony przez pożywienie. Stąd też bardzo ważne jest przyjmowanie leków na czczo, z przerwą do godziny przed posiłkiem. Najwyższe stężenie leku we krwi osiąga się do około 6h po przyjęciu. Stwierdzenie niedoczynności gruczołu tarczycy jest wskazaniem, by leczyć chorego do końca życia.

Suplementacja i dietoterapia

Prawidłowe i racjonalne żywienie przekładać się będzie na stan odżywienia organizmu oraz samopoczucie. Należy wesprzeć organizm, który jest obciążony chorobą przez zastosowanie dodatkowej suplementacji, czy odpowiedniej diety. 

Zaleca się przyjmowanie 4-5 posiłków w równych odstępach czasu, by dodatkowo nie spowalniać metabolizmu. Warto skupić się również na podaży kalorii, która dla każdego powinna zostać dobrana indywidualnie. Obniżona podaż może być odpowiedzialna za wzrost wskaźnika TSH i dodatkowo spowolnić metabolizm. Wskazane jest, by zadbać o spożywanie pełnowartościowych produktów, które dostarczą więcej składników mineralnych, błonnika pokarmowego, czy witamin. Osoby z niedoczynnością powinny też zwrócić uwagę na produkty o niskim indeksie glikemicznym, ze względu na często zaburzoną gospodarkę węglowodanową. Większe spożycie włókna pokarmowego wspomaga pracę układu pokarmowego, zapobiegając powstawaniu zaparć. Powinno się zwrócić uwagę na ilość, ale również jakość spożywanego tłuszczu. Podaż białka należy zwiększyć do 20- 25% zapotrzebowania dziennego. Należy pomyśleć o ograniczeniu produktów będących źródłem cukrów prostych oraz wysokoprzetworzonych. 

Pierwiastki chemiczne, które maja bezpośredni wpływ na funkcjonowanie tarczycy to żelazo, cynk, jod i selen. Warto wspomnieć również o witaminie A, C, D oraz witaminach z grupy B (B2, B3), których niedobór może mieć negatywny wpływ na funkcjonowanie tego gruczołu. 

Jod jest niezbędny do syntezy hormonów tarczycy. Niedobory powodują zbyt małą produkcje hormonów, co skutkuje wzrostem stężenia TSH, kolejno obniżeniem poziomu fT3 i fT4, jak i powiększenie tarczycy, co w konsekwencji przyczynia się do powstania wola. Potrzebujemy około 160 µg/dzień jodu. Do produktów bogatych w jod zaliczamy makrelę, dorsza, mintaja, orzechy. Powinniśmy zadbać również o jak największe jego przyswojenie z pożywienia, dlatego warto zwrócić uwagę na produkty wolotwórcze. Ograniczają one wchłanianie jodu, np. tioglikozydy w warzywach kapustnych (brukselka, kapusty różnego rodzaju), oraz w warzywach krzyżowych (brokuły, jarmuż, kalafior). Ważne jest spożywanie ich po ugotowaniu, maksymalnie 3 razy w tygodniu. Warto też ograniczyć spożycie soi,  która zawierająca izoflawony sojowe, genisteinę, czy daidzeinę, które mogą hamować syntezę hormonów tarczycy. 

Żelazo to kluczowy enzym w szlaku syntezy hormonów tarczycy. Jest również składnikiem hemoglobiny, której podczas niedoczynności poziom jest bardzo często obniżony. Wiele badań wskazuje na to, że wyrównanie utajonego niedoboru żelaza i podwyższeniu stężenia ferrytyny przyczynia się do zahamowania wypadania włosów, które jest jednym z objawów choroby. Przywrócenie stężenia ferrytyny do prawidłowego poziomu pozwala na złagodzenie objawów choroby. Warto spożywać wątrobę, ryby, orzechy, twaróg, czy żółtka jaj, które są bogate w żelazo.

Spożycie selenu rekomenduje się na poziomie 55 ug. W Polsce spożywa się go najczęściej na poziomie 35-40 ug. Jest on składnikiem deojodynaz, które przekształcają tyroksynę do trójkjodotyroniny oraz inaktywują hormon tarczycy. Wchłanianie selenu wzmacnia wit. A, C oraz E. Znajdziemy go w produktach zbożowych, mięsie, nabiale, czy kiełkach warzyw. 

Cynk odpowiada za prawidłowe wydzielanie insuliny przez trzustkę. Niedobór powoduje zaburzenia podczas wiązania hormonu trójjodotyroniny oraz osłabienie układu odpornościowego. Znajdziemy go w mięsie, jajach, nabiale. 

Witamina A odpowiada za kondycję włosów, skóry oraz regenerację komórek, co jest niezwykle ważne przy spowolnionym metabolizmie. Warto do diety wprowadzić jaja, tran oraz podroby.

Witamina C jako antyoksydant wpływa na potencjał oksydacyjny w komórkach oraz odpowiada za syntezę tyroksyny, a jej niedobór odpowiada za niedoczynność. Warto wzbogacić dietę o owoce dzikiej róży, czarnej porzeczki oraz natkę pietruszki. 

Suplementacja lub dostarczanie z pożywieniem witaminy D jest bardzo ważne, gdyż mieszkając w klimacie ograniczającym dostęp do słońca, jesteśmy narażeni na ciągłe jej niedobory. Odgrywa ona dużą rolę w gospodarce wapniowo-fosforanowej. Należy pamiętać o jak największej ekspozycji ciała na światło słoneczne oraz spożywanie m.in. tłustych ryb, jaj, nabiału, czy warzyw i owoców.

Podsumowanie

Niedoczynność tarczycy jest chorobą, która często nie wpływa tylko na chorego, ale również na jego otoczenie. Objawy choroby nie pozwalają na korzystanie w pełni z życia. Nieustanne zmęczenie, pogorszone samopoczucie, czy symptomy depresji nie ułatwiają walki z tą chorobą. Często również leki nie spowodują nagłej poprawy. Warto wesprzeć leczenie farmakologiczne dietoterapią, suplementacją, czy zmianą dotychczasowego stylu życia. Regularne badania, aktywny tryb życia oraz ograniczenie stresu może wesprzeć walkę z chorobą, w porę ją wykryć lub  nawet zapobiec. 

Bibliografia

Szwajkosz K., Wawryniuk A., Sawicka K., Łuczyk R., Tomaszewski A.. Hypothyroidism being caused by chronic autoimmune inflammation of the thyroid gland. Journal of Education, Health and Sport. 2017;7(5): 41-54

Ratajczak A., Moszak M., Grzymisławski M.. Dietary recommendations for hypothyroidism and Hashimoto’s disease, Pielęgniarstwo I Zdrowie Publiczne, 20017; 7(4): 305- 311

Borowiak E., Ponichtera A.. Choroby tarczycy jako poważny problem w Polsce. Problemy Pielęgniarstwa, 2008;16,(1 – 2): 192–19

Maślińska M.. Choroby endokrynologiczne, wydawnictwo Termedia, Pazdur J.. Objawy reumatyczne w przebiegu chorób narządów wewnętrznych, 2010: 111- 155

Tuchendler P., Zdrojewicz Z.. Diet in the diseases of the thyroid Borgis. Medycyna Rodzinna 2017;7: 299-303

Autorka: Daria Piasecka